Tessera caerulea — commentariolum. Tessera rubicunda — nota textualis. Tessera viridis — translatio

1. Aug. 29, coenae. Milliar. 24. Ad oppidulum Rye, ubi portus est Angliae, pervenimus. Quam primum hic nave essemus egressi, notario loci nomina nostra dedimus, prius tamen interrogati quid negotii nobis in hoc regno futurum. Ubi responsum esset nos insulae perlustrandae gratia solummodo huc advenisse, in diversorium deducti, et pro regionis more bene et laute fuimus habiti.
Aug. 30, prandii Equis cursoriis Londinum profecti sumus. Mira horum celeritas, levibus reguntur frenis; ephippiis utuntur, ultra spithamam, vix mediam digitum latis.
Milliar. 13. Flimwold, pagus in Anglia. Hic, prioribus equis dimissis, alios conscendimus.
Tumbri, Angliae pagum transivimus.
Coenae. Milliar. 18. Chepsted, Angliae pagus, in quo secunda vice priores equi dimittuntur, et novi conducuntur.
2. Aug. 31, prandii. Milliar. 15. Londinum, totius Angliae caput atque metropolis, Cornelio Tacito Londinium, Ptolomaeo Longidinium, Ammiano Marcellino Lundinium, exteris Londra et Londres, incolis Londen dicitur, Britannici imperii sedes regumque Angliae camera. Urbs est antiquissima, in comitatu Midlesexia, regione totius Angliae feracissima et saluberrima, ad flumen Thamesim LX passuum millia ab oceano sita. Cuius quidem primum omnium fundatorem Brutum fuisse constanti historiarum lectione perhibetur. Is ex Italia in Graeciam, inde in Africam, tum in Gallias, ac demum in Britanniam deveniens, ad Thamesim fluvium, situ et oportunitate loci adductus, urbem condidit, Troamque Novam appellavit, quae tandem per corruptionem Trinovantum fuit appellata. At postyam Lud, frater Cassibelauni sive Cassevellauni, qui cum Iulio Caesare dimicavit, cuius ipsemet Caesar meminit (lib. 5 De Bell. Gall.), regni gubernacula adeptus est, cinxit eam nobilissimis muris et turribus, arte mira fabricatis, et nomine suo iussit eum dici Caier Lud, id est Civitas Lud. Deinde per corruptionem nominis Carlunda, et succedente tempora per commutationem Lundene, ac postea Lundrus dicta fuit. Mortuus tandem Lud, in hac urbe sepultus est iuxta portam illam que hoc etiam tempore Por Lud Britanice, Saxonice vero Ludesgate nuncupatur.
3. Nobilis ille fluvius Thamesis, primo Isis nominatus, paulo supra Vinchelcombiam vicum oritur, deinde rivis passim auctus citra Oxonium, cum flumine Thami iunctis aquis, nomen quoque coniungit. Ad extremem immani maris aestu (qui bis, ut ait Gemma Frisius, XXV horarum spatio amplius LXXX passuum millibus fluit ac refluit, Polydorus Vergilius Urbinas, lib. I Angl. Hist., scribit Themesim fluvium XXIV horarum spatio bis fluere ac refuere, amplius XL passum millibus) excipitur, atque navigabilis ac vastus, permagno mortalium commodo, ipsam urbem alluens in oceanum influit.
Porro urbs Londinensis, et per se maxima est, et suburbia habet amplissima, nec non arcem Turrim appellatam, pulcherrime extructam.
Meridiem versus pontem habet lapideum, 800 pedes longum, opus certe mirabile: etenim XX stant ex lapide quadrato pilae, altae pedes LX latae XXX, distantque inter se circiter pedes XX fornicibus coniunctae, super cuius dorso domicilia utrinque ea dispositione et ordine cernuntur ut perpetui fere vici speciem, non pontis, exhibeant.
Ponti Londinensi turris inaedificata est, in cuius summitate reorum laesae maiestatis et patriae proditorum capita perticis ferreis affixa conspiciuntur; ultra triginta nos horum numeravimus.
4. Paulus Iovius clarissimas Britanniae urbes describens harum omnium, inquit, famam Londinum penitus obscurat, Trinobantum, ut plures existimant, civitas, C. Iulio Caesari nuncupata, totius Britanniae regia, multarum gentium commerio nobilitata, exculta domibus, ornata templis, excelsis arcibus, et denique rerum omnium copia atque opum affluentia valde mirabilis. Invehit in eam totius orbis opes ipse Thamesis statis horis, oceani aestibus superbus et tumidus, onerariis navibus ab ostio per LX millia passuum ad urbem, tuto semper et praealto alveo navigabilis. Ripas undique peramoenae villae, praediis atque nemoribus distinctae passim exornant. Ab inferiore scilicet parte regia domus, Grinuvicia, ita Anglice a viridisriis appellata, et in superiore praetorium, nomine Ricemundum; medio autem nobilis structurae exurgit Westmonasterium, ob occidua urbis parte, foro iudiciali sive parlamento ac D. Petri templo, regum sepulchris exornato, longe clarissimum. Atque item vigesimo lapide a Londino regium castrum Vindosoriae, secedentis regis peramoena sede, aliquotque regum sepulchris et garetteriorum sodalium ceremonia percelebre. Olores autem agminatim laeto occursu et festivis cantibus subeuntes classes excipiunt, ac undique retia siluris atque salmonibus expanduntur. Iungitur ad urbem lapideo ponte structura mirifici operis, nec ullis imbribus augetur, cum unis tantum aestibus intumescat. Hactenus Paulus Iovius.
5. Porro Londinum, teste Polydoro Vergilio, lib. 4 Anglicae Historiae, ab Archenini sive Erchenvini regis usque temporibus regia civitas est et regni caput, civibus et alienigenis frequentissima, divitiis atque opibus affluens, emporio celeberrima. In ea reges diademate regio insigniuntur, regnoque caeremoniis splendidissimis inaugurantur. In ea consilium sive parlamentum celebratur. Administratur autem antiquo Britannorum regum privilegio a XXIV civibus quos Angli aldermannos quasi seniores vocant. Ex quorum numero praetorem urbanum, maiorem eorum lingua apellatum, tribunosque duos scervios vocatos, ipsimet annua commutatione eligunt, qui in iure dicundo legibus municipalibus utuntur. Mira eruditissimorum virorum, cum in universa Britannia, tum in hac potissimum urbe, extitit fertilitas, qui inter scriptores celebratissimi enituerunt.
6. Patent urbis moenia sex portis, quae novatae nova etiam assumserunt nomina. Ad occasum duae sunt:

i. Ludgate, a Luddo rege omnium antiquissima, cuius nomen etiamnum hodie supra portam incisum extat, sive Flutgate quorundam opinione, a fluviolo subiecto (ut Porta Fluentana Romae), nunc a regina Elisabetha renovata, cuius statua ab altera quoque parte videtur.
ij. Newgate, omnium pulcherrima, a novitate sic appellata, prius Chamberelangate dicta, quae publicum est ergastulum.

Ad septentrionem quatuor:

i. Aldersgate, ab alnetis, vel ab Aldricio Saxone, ut aliis placet.
ij. Creplegate, a claudorum hospitio.
iij. Moregate, a palude adiuncta nunc in agrum conversa, primum a Francetio praetore anno Christi MCCCCXIV patefacta.
iiij. Bischopsgate, ab episcopo, quam Germani Hansiaticae societatis mercatores et instaurare, et difficilioribus temporibus propugnare ex pacto tenebantur, atque ad istam et aperiendam et claudendam clavem habebant quo, necessitate sic postulante, et ingredi et egredi noctu atque interdiu possent.

Ad ortum una sola est, Aldgate, a vetustate sic dicta, vel Elbegate, ut alii volunt. Ad Thamesim duas etiam portas, praeter illam ad pontem, extitisse nonnulli credunt:

i. Belnigsgate, nunc Cothun sive portus artificialis, ad recipiendas naves.
ij. Dourgate, id est Aquaria Porta, vulgo Douugate.

7. Templum cathedrale D. Paulo sacrum ab Ethelberto Anglo Saxonum rege conditum est, quod subinde retauratum in maximum et magnificentissimum excrevit, redditibusque opulentum, unde praeter episcopum, decanus, praecentor, cancellarius, thesaurarius, archidiaconi quatuor, praebendarii XXIX, et alii prolixe aluntur. Tectum huius, quemadmodum et omnia fere templa per totam Angliam, una cum adiuncta turri, plumbo obtectum est.
Ad dextram chori latus est epitaphium ex marmore Nicolai Ne Baron cum uxore. Non longe ab isto videtur monumentum magnificum, alabastrinis marm7oreisque pyramidibus ornatum, cum hac inscriptione:

SACRUM MEMORIAE

D. Chr. Hattoni Gu. Fil. Io. nepos antiquiss. Hattoniorum gente oriundi, regiae maiestatis D. Eliz. ex nobilibus stipatoribus Lviri, sacratioris camerae generosorum unius, praetorianum militum ducis, regii procamerarii, sanctioris consilii senatoris, summi Angliae ac Oxon. Acad. cancelarii, ordinis nobilis San. Georgiani de periscelide equitis, maximo principis omniumque bonorum moerore (cum LI annos coelebs vixisset) XX Novemb. anno Christi MDXCI in aedibus suis Holburniae pie fato functi.
Guliel. Hattonius eques auratus, eius e sorore nepos, adoptione filius ac haeres moestiss. pieteatis ergo posuit.

8. Ad sinistro latere epitaphium est marmoreum, Guil. Horberti, Pembrachiae comitis et coniugis ipsius, cum hac inscriptione:

Hic in Domino obdormivit Ioannes Gandavensis, vulgo de Gant, a Gandavo Flandriae urbe loco natali ita denominatus, Edwardi III regis Angliae filius quartus a patre, comitis Richmondiae titulo ornatus. Tres sibi uxores in matrimonium duxit. Primam Blancheam, filiam et haeredem Henrici ducis Lancastriae, per quam ampliss. adiit haereditatem, nec solum dux Lancastriae, sed etiam Lycestriae, Lincolniae, et Derpiae comes effectus, e cuius sobole imperatores, reges, principes, et proceres propagati sunt plurimi. Alteram habuit uxorem Constantiam, quae hic contumulatur, filiam et haeredem Petri regis Castiliae et Legonis, cuius iure optimo titulo regis Castiliae et Legionis usus est. Haec unicum ei peperit filiam Catharinam, ex qua ab Henrico reges Hispaniae sunt prognati. Tertiam vero duxit uxorem Catharinam, ex equestri familia, et eximia pulchritudine foeminam, ex qua numerosam suscepit prolem, unde genus ex matre duxit Henricus VII Angliae rex prudentissimus, cuius felicissimo coniugio cum Elisabetha Edwardi IV regis filia, e stirpe Eboracensi, regiae illae Lancastrensium et Eboracensium familiae, ad exoptatissimam Angliae pacem coaluerunt.
Illustrissimus hic princeps Ioannes cognomento Plantagenet. Rex Castiliae et Legionis, dux Lancastriae, comes Richmondiae, Leycestriae, Lincolniae et Derbiae, locum tenens Aquitaniae, magnus seneschallus Angliae, obiit anno regni regis Richardi Secundi XXI annoque Christi MCCCXCVIII.

9. Duo postea arculae saxeae in concavo quodam loco prope chori feri introitum videntur, addita tabella cum hac inscriptione:

Hic iacet Seba rex Orientalium Saxonum, qui conversus fuit ad fidem per S. Erckenwaldum, Londinensem episcopum, anno Christi DCLXXVII.

Altera inscriptio est talis:

Hic iacet Etheldredus Anglorum rex, filius Edgari regis, cui in die consecrationis suae post impositam coronam fertur S. Dunstanus Cantuar: archiepiscopus dira praedixisse his verbis. “Quoniam adspirasti ad regnum per mortem fratris tui, in cuius sanguine conspiraverunt Angli, cum ignominiosa matre tua, non deficiet gladius de domo tua saeviens in te omnibus diebus vitae tuae, inficiens de semine tuo, quousque regnum tuum transferatur in alienum, cuius ritum et linguam gens tui praesidis non novit, nec expiabitur, nisi longa vindicta peccatum tuum, et peccatum matris tuae, et peccatum virorum qui infueri consilio tuo nequam.” Quae sicut a viro sancto praedicta erant, evenerunt. Nam Etheldredus variis praeliis per Suenonem Danorum regem filiumque suum Canutum fatigatus et fugatus, ac tandem Londini arcta obsidione conclusus, misere diem obiit anno Domini MXVII postquam annis XXXVI in magna tribulatione regnasset.

10. Monumentum postea in medio templi ex orichalco est, cuiusddam episcopi Londinensis Gulielmi, qui Eduardo regi Angliae familiaris, et paulo post Gulielmi regis Angliae consiliarius factus, sedit annos XVI, mortuus anno Christi MLXXVII.

Vivit post funera virtus

Et sub isto haec:

Thomae Linacro clariss. medico, Ioannes Caius posuit MDLVII m. Augusto.

Postea talis inscriptio, literis aureis, in inferiori parte positi legitur:

Thomas Linacrus, regis Henrici VIII medicus, vir et Graecae et Latinae artis, in re medica longe eruditissimus, multos aetate sua languentes, et qui iam animum desponderant, vitae restituit, multa Galeni opera in Latinal linguam mira et singulari facundia vertit, egregium opus de emendata structura Latini sermonis, amicorum rogatu, paulo ante mortem edidit. Medicinae studiosis Oxoniae publicas lectiones duas, Cantabrigiae unam in perpetuum stabilivit. In hac urbe collegium medicorum fieri sua industria curavit, cuius et praesidens primus electus est, fraudes dolosque mire perosus fidusque amicis, omnibus ordinibus iuxta charus, aliquot annos antequam obiret presbyter factus, plenus annis ex hac vita migravit, multum desideratus, anno Domini MDXXIV die XX Octobris.

Sunt et alia plura in hoc templo epitaphia, sed absque inscriptionibus. Organum postea pneumaticum habet egregium, et horis vespertinis, aliis adiunctis instrumentis, excellens musica auditur.
11. In suburbio occidentum versus, quod continuatis aedibus et superbis secundum Thamesim procerum habitationibus, Westmonasterium oppidulum plus mille passuum adiunctum urbi addidit, Thorney olim a spinis, nunc Westmunster ab occiduo situ et monasterio dictum. Templum est inauguratione regum Angliae et regia sepultura inprimis insigne, Apollinis delubrum eo loci extitisse olim fama est, et Antonino Pio imperante terraemotu corruisse; ex cuius reliquus Sebertus rex Orientalum Saxonum alterum D. Petro extruxit, quod a Danis deiectum renovavit et pauculis monachis Dunstanus episcopus concessit. Sed postea Eduardux rex cognomento Confessor sibi in sepulturam et Benedictinis monachis in monasterium ex decimis omnium suorum reddituum de integro construxit, et patrimoniis tota Anglia dispersis ditavit.
12. In hoc templo notatu digna sunt sequentia.
In primo choro est tumulus Anna Clivensis uxoris Henrici VIII absque inscriptione.
Ex opposito sunt sepulchra duo lapidea, i. Edmundi comitis Lancastriae, fratris Eduardi I. ij. Ademiri de Valentia, comitis Benbrochiae, filii Gulielmi de Valentia. His adiunctum est iij., ex marmore albo, Avelinae comitissae Lancastriae.
In secundo choro videtur sella, in qua reges inaugurationis tempore sedent; huic inclusus esse dicitur lapis patriarchae Iacobi, supra quem dormens recumbebat cum haberet somnium de scala ad coelum usque pertingente; adiectae tabellae his versus sunt inscripti:

Si quid habent veri vel chronica canas fidesve,
Clauditur hac cathedra nobilis ecce lapis.
Ad caput eximius Iacob quondam patriarcha
Quem posuit cernens numina mira poli.
Quem tulit ex Scottis spolians quasi victor honoris
Edwardus primus, Mars velut omnipotens.
Scottorum domitor noster validissimus Hector,
Anglorum decus et gloria militiae.

13. Richardi II monumentum cum uxore ex orichalco deaurato, his versibus in circuitu ascriptis:

Prudens et mundus Richardus iure Secundus
Per fatum victus iacet hic sub marmore pictus.
Verax sermone fuit, et plenus ratione,
Corpore procerus, prudens animo ut Homerus.
Ecclesiae favit, elatos suppetitavit,
Quemvis prostravit regalia qui violavit.

Extra tumulum talis est inscriptio:

Hic iacet immiti consumtus morte Richardus
Anno 1369. Fuisse felicem miserrimum.

Huic adiunctus est tumulus coniugis ipsius, quae fuit filia Wenceslas imperatoris.
14. Ad latus sinistrum est Edwardi I sepulchrum cum hac inscriptione:

Edwardus Primus Scottorum malleus hic est. 1308. Pactum serva. Regnavit an. 46.

Edwardi III monumentum ex cupro deaurato cum hac inscriptione:

Hic decus Anglorum, flos regum praeteritorum,
Forma futurorum, rex clemens pax populorum,
Tertius Edwardus regni complens iubilaeum.

Extra tumulum hoc legitur:

Tertius Edwardus fama super aetherea notus. Anno 1377. Pugna pro patria.

Videtur ibidem gladius ipsius, quo Gallos domasse et vicisse dicitur, longitudine octo pedum. Coniugis eius Philippae epitaphium est tale:

Coniunx Edwardi iacet hic regina Philippa. Disce vivere. Anno 1369.

15. Henrici V monumentum paululum hinc est remotum, cum inscriptione tali:

Gallorum mastix iacet hic Henricus in urna. Anno 1422. Domat omnia virtus.

Huic vicinum est monumentum Catharinae, quae adhuc insepulta iacet, ita ut arcula vel urna a quolibet possit aperiri, hac inscriptione exterius addita:

Pulchra virumque suum sociat tandem Catharina. Anno 1437. Otium fuge.

Henrici III epitaphium ex aere deaurato cum hac inscriptione:

Tertius Henricus est templi conditor huius. Anno 1273. Dulce bellum inexpertis.

Hic Henricus post 160 annum hanc Edwardi fabricam subvertit, novamque ecclesiam speciosa structura, multiplici marmorearum columnarum ordine, tecto laminis plumbeis convestito, quinquaginta annorum opere exaedificavit, quam abbates ad occasum plurimum auxerunt. Expulsis postea monachis, ad varias subinde vices revoluta fuit. Primum decanum habuit et praebendarios, mox episcopum, qui patrimonio dilapidato cessit, et decano reliquit; statim monachi cum suo abbate a Maria regina reducti, quibus paulo post, authoritate parlamentaria, eiectis in collegiatam ecclesiam, imo ecclesiae plantarium, convertit serenissima diva Elisabetha. Praebendarios instituit duodecim, tot emeritos milites, scholasticos quadraginta (alumni regii dicuntur), quo suo tempore ad academias promoventur, et in ecclesiam et rempublicam transferuntur.
16. Videtur postea tumulus Aleonorae filiae Alphonsi regis Hispaniae, coniugis Edwardi I regis Angliae cum hac inscriptione:

Consors Edwardi Primi fuit haec Aleonorea. Anno. Disce mori.

Elisabethae filae Henrici VII regis Angliae epitaphium.
In medio chori huius sepultus est S. Edwardus, qui fuit ultimus rex Saxonum. Monumentum est ex marmore mosaici operis, hac, in circuitu aureis literis, inscriptione addita:

Omnibus insignis virtutum laudibus heros, Sanctus Edwardus, Confessor, rex venerandus, quinto die Iani moriens 1065 super aethera scandit. Sursum corda.

17. Tertium chorum admirandi spendoris et elegantiae Henricus VII Angliae rex in suam et suae posteritatis sepulturam ad ortum adiecit, in quo sepulchrum ipsius magnificentissimum ex aere et marmore fabre factum cernitur cum inscriptione tali:

Hic iacet Henricus huius nominis VII Angliae quondam rex, Edmundi Richemundiae comitis filius, qui die XXII Aug. rex creatus, statim post apud Westmonasterium XXX Octob. coronatur, anno Domini MCCCCLXXXV. Moritur deinde XXI April., an. aet. LIII. Regnavit annos XXII menses VIII minus uno die.

Monumentum clathris ex orichalco cirumdatum est in quod hi versus incisi:

Septimus Henricus tumulo requiescit in isto,
Qui regum splendor, lumen et orbis erat.
Rex vigil et sapiens, comis, virtutis amator,
Egregius forma, strenuus atque potens:
Qui peperit pacem regno, qui bella peregit
Plurima, qui victo semper ab hoste redit.
Qui natas binis coniunxit regibus ambas,
Regibus et cunctis foedere iunctus erat.
Qui sacrum hoc struxit templum statuitque sepulchrum
Pro se, proque sua coniuge, prole, domo.
Lustra decem tres et vivus compleverat annos,
Iam tribus octenis regia sceptra tulit.
Quindecies domini, centenus fluxerat annus,
Currebat nonus cum venit atra dies.
Septima ter meniis lux tum fulgebat Aprilis
Cum clausit summum tanta corona diem.

18. Sub eodem tumulo sepultus iacet Edwardus VI Angliae rex, Henrici VIII et Ioannae Semeriae filius, qui postea successit patri, natus annos novem. Obiit anno MDLIII, VI Julii, aet. XVI, regni VII, non absque veneni suspicione.
Maria salutatur regina Angliae a populo XIX Julii. Anno postea MDLV moritur Maria XVII Novembris, et in eodem choro, in quodam angulo sepula iacet, absque inscriptione tamen.
Regina Elisabetha:

Hoc iacet regina Elisabetha, Edwardi IV quondam regis filia, Edwardi V quondam regis nominata soror, Henrici VII olim coniunx, et quae Henrici VIII regis mater inclyta. Obiit diem suum in turri Londinensi, die XI Febr. an. Domini 1502. XXXVII an. aetat.

19. Intra secundum et tertium chorum, in sacellis lateralibus, haec epitaphia leguntur:
Seberti regis Orientalium Saxonum, fundatoris templi, ex saxo.

Margarethae Ritschmundiae Septimi Henrici matri, Octavi aviae, quae stipendia constituit, tribuit hoc coenobio monachis et doctoribus grammatices, apud Weerbrun, perque Angliam totam divini verbi praeconibus; duobus item interpretibus literarum sacrarum, alteri Oxoniis, alteri Cantabrigiae, ubi et collegia duo, Christo et Ioanni discipulo eius struxit. Moritur anno Domini MCCCCLX, III Cal. Iulii.

Margaretha comitissa Levenosciae avia Iacobi VI regis Scottorum.
Wilhelmus de Valencia, frater uterinus Henrici III.
Comes Cornubiae frater regis Edwardi III.
In tumulo quodam talis inscriptio legitur, in clarissimae dominae Franciscae Suffolciae quondam ducissae epicedion:

Nil decus aut splendor, nil regia nomina prosunt,
Splendida divitiis nil iuvat ampla domus.
Omnia fluxerunt, virtutis sola remansit
Gloria, tartareis non abolenda rogis.
Nupta duci prius est, uxor post arma gerentis
Funere nunc Stoke, consociata Deo

20. In conspectu deinde est epitaphium domini Russec filii comitis Bethfordiae, cuius uxor hos Latinos et Graecos versus composuit et in marmore concidi curavit:

Mens mea crudeli laniatur saucia morsu,
Cum subit oblata mortis imago tuae.
Vere novo haeres comitis tu floris ad instar
Usque cadens misera, meque measque facis.
Quippe decor vultus, linguae, morisque probati
Tum doctrina perit, sed vigat alma fides.
Νυνὶ ψυχῆς γλυκὐτερπνόν ἐμῆς ὄικου τε φεινὸν
Πάτριδος ᾕδὲ πόλον, τῆδε κέκευθε κόνις.
Φεῦ μὴν αἱ ξυραὶ χήρη κούραι τε θύγατρες
Τερπωλὴν ζωῆς, αἲς περεῖλε θανὼν
Εὐσεβίης ἕνεκα πλέω ὄλβου σεμνὸς ἐπαυρεῖ
Ουρανίου, μετόχους συγγενέας καλεῶν.

Εἰς θάνατον φιλτάτου λαμπροτάτου αὐτῆς ἀνδρὸς
Κυρίου ῾Ρισσελίου τὸ παρὰ τὴς Ελισαβῆτης Ῥισσσἐλιος
γραφὲν ἐπιτάφιον.

Quod licuit feci, vellem mihi plura licere.
Annae coniugis Somersetensis ex marmore.

21. Anna comitissa Oxoniae filia Gulielmi Caecilii baronis de Burgthley, thesausarii regis.
Philippa filia et cohaeres Ioannis domini Mehun de Dunster, uxor Edwardi ducis Eboracensis, anno Domini 1434.
Francisca comitissa de Sussex, ex antiqua Seidneiorum familia oriunda.
Thomas Bromley cancellarius reginae Elisabethae.
Comes de Brizewatter, domini Dabne camerarius Henrici Septimi cum uxore.
Hucusque de Westmonasterio.
Sunt et alia tempa in hac urbe plurima, sed propter sepulturas et illustrium monumenta non ita celebria.
22. Caeterum sub hoc Westmunster Hall sive praetorium est, in quo praeter comitia parlamentaria, quae ibi saepissime habentur, fora iudiciaria constituuntur, et statis temporibus caussae cognoscuntur, cum iuris tum patrimonii regii et etiam cancellariae, quae ex aequo et bono summum ius moderatur, cum ante Henrici I tempora primae iustitiae forum vagum esset, aulamque regiam comitaretur. Verum ille, ut in charta magna habetur, legem tulit in hac verba: communia placita non sequntur curiam nostram, sed teneantur in aliquo certo loco. Hoc quod nunc est praetorium Richardus II Angliae rex, diruto vestutiori, extruxit, suaeque habitationi dicavit (tunc enim reges ipsi caussas audiebant), palatiumque ab Edwardi Confessoris tempore adiunctum habuerunt, quo ante sexaginta annos igne absumpto, Henricus VIII sedem regiam ad aedes vicinas non ita pridem cardinalis Wolsaei transtulit, quas Withehall vulgo vocant, id est, Aula Alba. Domus haec est vere regia, hinc vivario, quod et alteram regiam coniungit S. Iames dictam, illinc Tamisi conclusa.
23. In camera ubi parlamentum congregari et haberi solet, sellae et parietes ex ligno Hybernico fabricati sunt, quod occulta hac qualitate praeditum esse dicitur ut id omnia animalia venenata fugiant, vel potius quod lignum istud cuncta venenata abigat et occulta vi a se longe repellat. Etenim pro certo affirmatur nullos serpentes, nullos araneos, nullaque alia venenata per totam Hyberniam reperiri animalia. Prope has regia saedes cygni conspiciuntur plurimi, et fere innumerabiles, qui hinc inde sursum et deorsum per aliquot milliaria in Thamesi fluvio libere vagantur. Nemini enim hos turbare, multo minus occidere, sine grandi mulcta licet. green
24. In Aula Alba, Withehall vulgo nuncupata, visu digna sunt sequentia.
i. Bibliotheca reginae, Graecis, Latinis, Italicis, et Gallicis libris referta, inter quos libellus erat Gallicus, propria reginae Angliae Elisabethae adhuc viventis manu in membrana scriptus, et Henrico VIII Angliae regi parenti sic dedicatus:

A treshaut et trespuissant et redoubte prince Henry VIII de ce nom, roy d’ Angleterre, de France, et d’ Irlande, defenseur de la foy, Elisabeth sa treshumble fille rend salut et obedience.

Omnes isti libri holoserico varii et diversi coloris, potissimum tamen rubri, laminis et clausuris argenteis ac aureis, margaritis item aliisque gemmis preciosis ornati atque vestiti sunt.
ij. Cistae duae sive arculae argenteae magna arte elaboratae, in quas regina papyrum reponere, et iis ceu atramentariis uti solet.
iij. Thorus reginae ex ligno versicolore artificiosissime compositus, tegumentis sericis, holosericis, aureis et argenteis acu pictis ditissime instratus.
iiij. Cista, margaritis undique exornata, in quam armillas, inaures, et id genus alias res preciosiores regina reponere solet.
v. Passio Christi,in vitreis tabellis adumbrata
vj. Pictura, inter quas vera reginae Elisabethae imago cum XVI annos nata esset; Henrici, Richardi, Edwardi, Angliae regum; Rosimundae Anglae et Lucretiae Graecae sponsae in habitu nuptiali, et aliarum. In tabella quadam Angliae regum genealogia ; Edwardi VI Angliae regis effigies, primo intuitu monstrosum quid repraesentans, sed si quis per foramen operculi vel tabellae qua pictura tegitur, effigiem recta intueatur, tum vera depraehenditur, ingeniosum artificis inventum; Caroli V Romani imperatoris; Caroli Emmanuelis Sabaudae ducis, et Catharinae Hispanae coniugis ipsius; Ferdinandi Florentiae ducis cum filiabus; Philippi regis Hispaniae, cum veniret in Angliam et matrimonio sibi iungeret Mariam Angliae reginam; Henrici VII; Henrici VIII; matris eiusdem; item aliorum aliarumque illustrium imagines quam plurimae. Pictura obsidionis insulae Melites sive Malthae.
vij. Aedicula cuiusdam eremitae, elegantissime ex ligno scuplta, inter saxa quasi delitescentis.
viij. Emblemata varia papyracea, clypei formam habentia, quibus, adiectis symbolis, nobiles in exercitiis equestribus et gladiatoriis uti sunt soliti, hic memoriae causa suspensa.
viiij. Varia instrumenta musica, et inter ea unum in quo duo simul et una vice ludere possunt.
x. Machina horaria, in qua rhinoceros cum Aethiope ei insidente conspicitur, quatuor aliis veluti ministris ad latera astantibus, regemque portantibus, ac ad nolae sonitum capita inflectentibus; haec omnia moventur ubi rotae intenduntur.
25. Porro in åadiuncti huic aulae vivarii introitu talis legitur inscriptio:

Ictus piscator tandem sapit, sed infelix Actaeon semper praeceps. Casta virgo facile miseretur, sed potens Dea scelus ulciscitur, praeda canibus, exemplum iuvenibus, suis dedecus. Pereat Actaeon. Vivat Diana, cura coelitibus, chara mortalibus, suis securitas.

In vivario videntur damae magno numero.
In alio quodam horto huic arci contiguo est fons salientis aquae, cum horologio solari, quod dum peregre advenientes contemplantur aqua ex fistulis copiose erumpit, et circumstantibus largissime aspergit, hortulano a longinquo rotam quandam circum agente qua aqua ista propellitur.
Domus senatoria vel publica quae Guilthal vulgo vocatur, a Thoma Knowles pulcherrime constructa est, in qua duorum Gygantum statuae videntur, qui Anglis auxilio fuisse dicuntur cum Romani eos bello persequerentur. Istorum nomina sunt Corinius Britannus, Goemagott Albionis. Subest in tabula quadam titulus Caroli V imperatoris, aureis literis scriptus.
26. Status reipublicae in hac urbe est talis. Urbs ipsa in XXV regiones seu tribus divisa est, conciliumque reipublicae penes XXIIII senes constitutum, qui ab aetate, lingua vulgare alterman, id est senatores, appelluntur, quorum singuli singulis tribubus praesunt. Et cum antiquitus pro summo magistratu portgreve, id est urbis praefectum, habuissent, duos ballivos Richardus I instituit, pro quibus Ioannes rex, ut majorem sive praetorem, annuum magistratum, suis suffragiis e XII primariis corporibus eligerent, voluit, duosque vicecomites, schirifs vulgo nuncupatos, quorum alter regius, urbanus alter dicitur, nominarent. Atque, hac reipublicae forma constituta, incredibile est quantum publicis privatisque operibus hactenus urbs haec creverit. Gulielmus Camotus in Britannia sub titulo Middlesex.
Caeterum notatu dignum hic est, quod maior sive praetor huius loci quotannis die Bartholomaei apostoli, quo nundinae et encoenia habentur, cum XII primariis senatoribus in campum vicinum solet exspatiari, toga purpurea amictus et catena aurea, cui appensa sunt insignia, in formam aurei velleris, cinctus, ornatus insuper insigni periscelidis ordinis ornamento, quo quilibet in hac dignitate constitutus decoratur, et toto magistratus annui tempore ita magnificum se exhibere cogitur, ut quibusvis et incolis et peregrinis ad mensam eius variis epulis instructissimam, modo vacet locus, absque ulla impensa accedere qotidie liberum sit. Exeunti extra urbem praefertur scepturm, gladius et pilius. Sequuntur primarii senatores, omnes equites sicut et ipse maior, rubris togis vestitit et catenis aureis cincti. Ubi ad locum destinatum et tentorium ibidem erectum ventum est, quidam ex plebe prodeunt et luctando bini ac bini se exercent. Victores a magistratu praemia accipiunt, demittuntur postea in circumfusam et promiscuam multitudinem cuniculi vivi, quos pueri magno clamore insectantur. Huic spectaculo cum interessemus, quidam forte ex nostro comitatu Thobias Salander nomine, medicinae doctor, crumenam cum IX coronatis solaribus amisit, quam proculdubio lateri eius semper adhaerens Anglus ita ingeniose subtraxerat, ut Salander ne minimum quidem persentisceret.
green 27. Arx sive Turris Londinensis, Britannice ab albedine Bringwin et Tourgwin appellata, fossa admodum profunda et lata ac muro duplici et alto probe cincta est; in huius centro turris illa antiquissima et fortissima, quatuor aliis turribus inclusa et a Iulio Caesare, quorundam opinione, condita cernitur. Hanc arcem cum ingrederemur, gladii ad portam deponendi et satellibus tradendi erant. Postea a quodam introducti, monstrabantur nobis tapetia regia ultra centum, aurea, argentea et serica. Sellae regiae, holoserico varii coloris coopertae, magnus lectisterniorum ditissime exornata, tum vestimenta regia magnificentissimae, quae omnia propter impensas maximas facile quemvis in sui admirationem trahere poterant. Inde in armamentarium ducti, in quo haec peculiaria. Hastae, ex quibus eiaculati potest. Clypei ex quibus quater eiaculantur. Hastae multae et splendidae, quas partisan vulgo appellant, et quibus ad defensionem regii corporis in bello satellites utuntur. Lanceae holoserico rubro et viridi tectae, cum Henrici VIII Angliae regis armatura. Arma multa et egregia, tam pro viris quam pro equis in equestri pugna. Lancea Caroli Branden Suffolciae, quae tres spitamos crassa erat. Tormenta duo, ex quorum altero tres, ex altero septem globi possunt explodi. Duo tormenta lignea magnitudinis immensae, quibus Angli in oppugnatione Boloniae, Galliae oppidi, aliquando sunt usi, quo stragemate, cum alias impossibile fuisset, cum eiuscemodi tormentis appropinquare ad oppidum, Bolonienses territi sese sub certis conditionibus dediderunt. XIX tormenta crassiora et XXXVI quodam modo minora erant in camera peculiari. Alia item tormenta, ex quibus catenae globulique frangendis navium malis apti exploduntur. Balistae, arcus, sagittae, quibus etiamnum hodie in exercitiis uti solent Angli magno numero. Et quis omnia referre queat? Expolitioni autem rerum harum bellicarum omnium vix octo vel novem viri quotannis sufficiunt. Officina praeterea est in hac arce monetaria, cudendis regiis nummis occupata.
28. Notandum hic quod si quis ex illustriore familia facinus aliquod magnum perpetret morte dignum, crimen nimirum laesae maiestatis aut simile quid, is huic arci dimittatur. Hic decapitata fuit Anna Bolonia Henrici IIX Angliae regis coniunx, ibidemque in sacello sepulta, sed absque inscriptione. Regina quoque Elisabetha in hoc ergastulo captiva fuit detenta a sorore Maria Angliae regina, qua tandem vita defuncta, inde liberata, atque ad regni gubernationem legitime fuit evocata.
Egresse ex hac arce in domunculam propinquam concessimus, in qua diversi generis aluntur animalia, tres videlicet leaenae et leo unus ingentis magnitudinis, quem Edwardum Sextum vocitant, eo quod regis istius tempore natus hic sit. Tigris, lynx, lupus valde annosus, quod rarissimum in Anglia animal, unde etiam numerosi ovium greges et armenta hic inde absque custodibus impune oberrant. Item histrix, aquila. Atque haec animalia omnia in loco remotiori et ad hanc rem designato, clathris ligneis circumsepta, reginae sumtibus aluntur.
Prope hanc arcem area est satis ampla, in cuius eminentiore loco contabulatio lignea erecta est, suppliciis illustrium destinata, super qua tres Angliae principes, suae familiae ultimos, laesae maiestatis reos, decollatos esse fertur. In ripa Thamesis fluvii huic arci contingua plurima videntur tormenta, et aenea et ferrea, quorum praecipuus in mari est usus.
29. Visu deinde et notatu dignum quoque est in hac urbe peristylium sive ianum medium, Bursam vulgus, regina Elisabetha excambium regium dixit, ad negotiatorum usum et urbis ornamentum, a Thoma Greshamo equestris ordinis cive positum; magnificum illum quidem, sive aedificii structuram, sive gentium frequentiam, sive mercium copiam spectes, ut etiam Hansiaticae societatis domum omittam et aquas subterraneis cuniculis et syphonibus, in omnes urbis regiones deerivatas, illisque recipiendis elegantissima castella seu labra. Novum etiam aquaeductum quo hydragogi Germani solers industria, rota e Thamesi aquas in magnam urbis partem, tubulis certo libramine dispositis, ante paucos annos deduxit.
Brittwel, correctionis domus hodie quondam in Caroli V. Romani imperatoris gratiam inter spatium sex hebdomadarum extructa.
A hall domus, a sutore quodam aedificata, reipublicae Londinensi donata, in qua singulis septimanis ter venduntur merces variae, utpote frumentum, lana, panni, fructus, et alia.
30. Sunt porro Londini extra urbem theatra aliquot, in quibus histriones Angli comoedias et tragoedias singulis fere diebus in magna hominum frequentia agunt, quas variis etiam saltationibus, suavissima adhibita musica, magno cum populi applausu finire solent. Non longe ab uno horum theatrorum, quae omnia lignea sunt, ad Thamesim navis est regia, quae duo egregia habet conclavia, fenestris pellucidis, picturis et sculpturis eleganter exornata, in sicco et quidem sub tecto collocata, propterea ut a pluviis et coeli iniuria immunis sit. Est et alius postea locus theatri quoque formam habens, ursorum et taurorum venationibus destinatus, qui a postica parte alligati a magnis illis canibus et molossis Anglicis, quos lingua vernacula docten appellant, mire exagitantur, ita tamen ut saepe canes isti ab ursis vel tauris, dentibus arrepti vel cornibus impetiti, de vita periclitari, aliquando etiam animam exhalare soleant, quibus sic vel sauciis vel lassis statim substituuntur alii recentes et magis alacres. Accedit aliquando in fine huius spectaculi ursi plane excaecati flagellatio, ubi quinque vel sex in circulo constituti ursum flagellis misere excipiunt, qui, licet alligatus, auffugere nequeat, alacriter tamen se defendit, circumstantes et nimium appropinquantes, nisi recte et provide sibi caveant, prosternit, ac flagella e manibus caedentium eripit aque confringit. Utuntur in hisce spectaculis, sicut et alibi ubicunque locorum sint Angli, herba nicotiana, quam Americano idiomate tabacam nuncupant (paetum alii dicunt) hoc modo frequentissime: fistulae in hunc finem ex agrilla factae, orificio posteriori, dictam herbam probe exiccatam, ita ut in pulverem facile redigi possit, immittunt et igne admoto accendunt, unde fumus ab anteriori parte ore attrahitur, qui per nares rursum tanquam per infurnibulum exit, et phlegma ac capitis defluxiones magna copia secum educit. Circumferuntur insuper in hisce theatris varii fructus venales, ut poma, pyra, nuces et pro ratione temporis, etiam vinum et cerevisia.
31. Collegia intra et extra urbem quindecim hic numerantur, magnificae structurae, adiunctis ubique hortis amoenissimis, quorum praecipua sunt haec tria: i. Templum, vulgo Tempel, in quo olim Templarii, dictum, ut videtur, a templo antiquissimo, cui turris rotunda addita, sub qua est sepultura regum Danorum qui olim in Anglia regnarunt. ij.) Grezin, et iij.) Lyconsin.
In hisce collegiis aluntur adolescentes et nobiles et plebeii magno numero, philosophiae, theologiae, et medicinae potissimum operam dantes (paucissimi enim ad studiu iuris animum adiiciunt), laute vivunt, et poculis argenteis utuntur; quod cum aliquando illustris quidam vir vidisset, admirans magnum poculorum argenteorum numerum in haec verba prorupisse fertur, convenire potius scholasticis ex testaceis et vitreis quam argenteis vasculis bibere. Responsum ei a collego, se omnia sua pocula ipsi velle tradere, si conditionem accipoiat et vicissim sibi de testaceis et vitreis vasculis sufficienter prospiciat. Frequentissimam enim horum confractionem posse fortassis aliquando longe superare aestimationem argenteorum.
32. Plateas habet urbs ista nitidas et mundas. Prae reliquis tamen excellit quae ab aurifabris nomen habet. In hac turris deaurata cernitur, cum fonte salientis aquae, cui adiectae sunt ab altero latere aedes satis splendidae, ab aurifabro quodam olim constructae, et reipublicae donatae. Videntur praeterea in hac potissimum platea, licet idem quoque sit in aliis ubi aurifabri habitant, aurea et argentea vasa propalam exposita, item antiqua et recentia numismata, in tanta copia ut quemlibet peregre advenientem et ista contemplantem facile in admiratione trahant.
Fitz Stephanus Anglicae historiae scriptor suae tempore 127 ecclesias parochiales et 13 conventuales Londini numeravit, et, facta hominum armigerorum ostensione, quadraginta milllia peditum, equitum viginti millia, sub signis Londinenses eduxisse literis prodidit. Guileimus Cambotus in Britannia sub titulo Middlesex.
Ostrea delicatissimi esus hic magno in numero venalia circumferuntur.
Notissimum est et illud, pannos Anglicos ob materiae bonitatem valde commendari, et in omnia Europae regna et provincias importari.
Vidimus in Leonardi Fabri sartoris Londinensis aedibus speculum excellentissimum, margaritis, auro, argento, et holoserico ita exornatum ut quingentis coronatis solaribus aestimaretur. Habebat idem hippocampum et aethitem lapidem, quae ut rara et visu digna libenter aspeximus. Atque haec de Londino Angliae metropoli.
33. Septemb. vi styl. no. Londino postea exspatiandi causa Thamesi flumine secundo digressi, primum nobis occurrit navis nobilissimi istius pyratae Francisci Draci, qua totum terrarum orbem (sive per utrumque hemisphaerium) circumnavigasse dicitur, cuius reliquiae memoriae causa adhuc ibi asservantur. Ad sinistram est suburbium satis magnum, Rattelew dictum, cui in altera ripa opposita est pertica quaedam lignea cum cornibus arietinis superius affixis, quae vulgo significare dicuntur ita puniri eum qui sciens et volens passus sit alium cum coniuge sua concumbere, tacite sic in adulterium consentiendo.
Prandii. Milliar. 3. Venimus deinde ad arcem regiam Gronwidge seu Grunwidge vulgo dictam, quae arx Latinis Saltum Viridem denotat. Hanc Humfradum Glocestriae ducem aedificare cepisse, et Henricum VII Angliae regem magnifice adauxisse fama est. Nata est in eadem serenissima Angliae regina Elisabetha, quae adhuc rerum potitur, et in hac libentissime, praesertim tempore aestivo, ob summam loci amoenitatem esse solet. Postquam hanc arcem ingressi sumus, ex mandato summi cubiculariorum praefecti, quod dominus Daniel Rogerius impetraverat, <introducti sumus> in cameram praesentationis, undiquaque tapetis preciosis exornatam (pavimentum vero, uti in Anglia moris est, foeno erat constratum), quam regina, quando in sacellum ad preces ire vult, transire solet. Ad ianuam stabat nobilis quidam vestibus holosericis amictus, et catena aurea cinctus, qui comites, barones, nobiles et alios utriusque sexus reginam adire cupientes ad eandem deducebat (erat tum forte dies dominicus, quo magnates plaerumque reginam invisere solent). In camerea quam dixi praestolabantur reginam episcopi Cantuariensis et Londinensis, consiliarii, officiarii, et nobiles magno numero. Postea cum hora precum instaret, regina ex suo conclavi prodiit, tali cum comitatu.
34. Praeibant nobiles, barones, comites, et equites ordinis periscelidis, omnes splendide vestiti et capite detecto. Proxime antecedebant duo, alter qui sceptrum regni, alter qui gladium in vagina rubra aureis liliis distincta reconditum, cuspide sursum versa, portabat, inter quos medius procedebat magnus Angliae cancellarius, sigillum regni in marsupio holoserico rubro gerens. Hos sequebatur regina, aetatis, uti rumor erat, LXV annorum, magna cum maiestate, facie oblonga et candida, sed rugosa, oculis parvis sed nigris et gratiosis, naso paululum inflexo, labiis compressis, dentibus fulginosis (quod vitium ex nimio saccari usu Anglos contrahere verisimile est), inaures habens duas margaritis nobilissimis appensis, crinem fulvum sed factitium. Capiti imposita erat parva quaedam corona, quae ex particula auri celeberrimae illius tabulae Lunaeburgensis facta esse perhibetur. Pectore erat nuda, quod virginitatis apud Anglos nobiles signum est. Nam maritate sunt tectae. Collum torques gemmis nobilissimis refertus circumdabat. Manus erant graciles, digiti longiusculi, statura corporis mediocris; in incessu magnifica, verbis blanda et humanissima; induta forte tum temporis erat veste serica alba, cuius oram margaritae preciosissimae fabarum magnitudine decorabant, toga superiniecta ex serico nigro, cui argentea fila admista, cum cauda longissima quam marchionissa pone sequens a posteriori parte elevatam gestabat. Collare habebat oblongum vice catenae, gemmis et auro fulgens.
35. Tum, cum tali in pompa et magnificentia incederet, nunc cum hoc, mox cum alio loquebatur perhumaniter, qui vel legationis vel alterius rei causa eo venerant, utens nunc materno, nunc Gallico, nunc Italico idiomate. Nam praeterquam quod Graece et Latine eleganter est docta, tenet ultra iam commemorata idiomata, etiam Hispanicum, Scoticum, et Belgicum. Omnes illam alloquentes pedibus flexis id faciunt, quorum aliquos interdum manu elevare solet. Hos inter forte tum erat baro quidam Bohemus, Gulielmus Slawata nomine, reginae literas offerens, cui manum dextram, chirotheca detracta, annulis et lapidibus preciosissimis splendentem porrexit osculandam, quod maximum insignis clementiae signum est. In transitu quocunque faciem vertit, omnes in genua procidunt. Sequebatur gynaeceum ex comitissis, baronissis, et nobilibus foeminis, summa pulchritudine et forma excellentibus constans, et maxima ex parte vestimentis albicans. Ab utroque latere comitabantur eam satellites nobiles cum hastis deauratis, quorum quinquaginta sunt numero. In praeambulo sacelli, quod huic atrio contiguum est, porriguntur ipsi libelli supplices, quos benignissime accipit, unde tales fiunt acclamationes: God save the quene Elisabeth, hoc est, Deus salvet reginam Elisabetham. Ad quae populo sic ipsa repondet: I thancke you myn good peupel, id est, Ago tibi gratias, popule mi bone. In sacello habebatur excellens musica, qua finita una cum precibus, quae vix ultra dimidium horam durabant, regina eadem magnificentia et ordine quo antea discesserat redibat, et ad prandium se conferebat. Interea vero dum sacris intererat, vidimus illi apparari mensam hac adhibita solemnitate:
36. Primo nobilis quidam atrium ingressus sceptrum manu tenebat, adiunctum sibi habens alium quendam nobilem cum mappa, qui ambo cum ter summa cum veneratione genua flexissent, alter ad mensam propius accedens eam mappa insternebat. Quo facto, rursus poplite flexo discedebant. Veniebant post hos alii duo, quorum alter rursum cum sceptro, alter cum salino, orbe et pane aderat, qui cum, uti priores, ter genua incurvassent, et res modo dictae mensae impositae essent, eadem omnino cum ceremonia abivere. Venit tandem virgo quaedam comitissa, uti affirmabatur, eximiae pulchritudinis, vestita veste serica alba, cui eerat adiuncta nobilis matrona, cultrum praegustatorium ferens, quae ter summo cum decore in pedes provoluta, postea ad mensam accessit orbes sale et pane abstersit tanta cum veneratione ac si regina ipsa praesens fuisset. Cumque paululum commorata ad mensam esset, venerunt satellites regii, omnes capite nudi, sagis rubris induti, quibus in postica parte erant affixae rosae aureae, singulis vicibus XXIV missus ferculorum in patinis argenteis, et maxima ex parte deauratis, adferentes. Ab his nobilis quidam ordine cibos accepit et mensae imposuit. Praegustatrix vero cuilibet satelliti ex eadem, quae ipsemet attulerat, patina buccellam degustandam praebuit, ne aliqua veneni subesset suspicio. Dum satellites isti, qui centum numero procera corporis statura et omnium robustissimi ex toto Angliae regno, ad hoc munus summa cura deliguntur, supradictos cibos adportarent, erant in aulae area XII tubicines et duo tympanistae, qui tubis, buccinis, et tympanis magno sonitu per sesquihoram clangebant. Caeremoniis autem modo commemoratis circa mensam absolutis, aderant illico virgines aliquot nobiles, quae singulari cum veneratione cibus de mensa aufferebant, et in interius et secretius reginae cubiculum asportabant. Eligere ibi regina solet quos vult, caeteri pro gynaeceo servantur. Prandet et coenat sola, paucis astantibus, atque nullus admittitur, neque peregrinus neque regni quoque incola, nisi rarissime et quidem ex singulari magnatis alicuius intercessione. Caeterum prope hanc arcem videtur reginae vivarium, in quo variae aluntur ferae, quemadmodum et per totam fere Angliam eiuscemodi vivaria valde sunt frequentia, inter nobiliores et ditiores potissimum. In istius umbicilo turris est quadrata antiqua colliculo imposita, Mirefleur nomine, cuius Amadisium illum Gallicum in figmentis suis mentionem facere quidam volunt. Huic contigua est planities equestribus exercitiis destinata, in qua statis et festivis temporibus equites aliique nobiles convenire solent.
37. Sept. 8 Londino curru discessimus loca vicina et celebriora visendi gratia.
Vidimus primo arcem Thebal, vulgo Thibaulds, pertinentem ad dominum Burghley Angliae regni thesaurarium. In xysto depicta erat Angliae regum genealogia. Huic contiguus est hortus quem fossa aqua plena fere undiquaque claudit, ita ut quis navigio magna cum voluptate inter fruticeta hinc inde spatiari possit. Varias ibi reperias arbores et herbas, labyrinthos magna industria factos, fontem ex marmore candido salientis aquae, columnas item et pyramides, tum ex ligno tum ex alia materia passim in horto positas. Introducti postea ab hortulano in domum aestivam, vidimus in inferiore eius parte, quae semicirculari forma constructa est, XII imperatores Romanos ex marmore candido, et mensam ex Lydio lapide. Superioris partis utrumque latus cingunt labra plumbea, in quae aqua per canales est deducta, ut in illis pisces servari, et aestivo tempore in frigida commode lavari possit. In alio coenaculo huic plane vicino, et per ponticulum coniuncto, erat mensa ex marmore rubro figura ovali. Ad arcis huius penetralia non sumus admissi propter absentiam familiae, quae eodem die funere domini sui Londini interfuit.
Prandii. Milliar. 17. Hatztan pagus.
Ware vicus.
Coenae. Milliar. 8 Bockritsch pagus. Lectos a servis in hac provincia sterni et praeparari hic primum observavimus.
38. Sept. 9. Prandii. 19 milliar. Camboritum, Cantabrigium et Cantabrigia Latinis, vulgo Cambridge, celeberrimum Angliae regni oppidum, sic dictum a Camo fluvio, qui cum occidentale eius latus insulis ludens persperserit, ad ortum conversus in partes dispertit duas, ponteque coniungitur, unde recentius hoc homen Cambridge enatum, cum Saxonico vocabulo olim Grantbridge appellatum fuerit. Ultra pontem cernitur castellum amplum et vetustum in colle situm, quod a Danis extructum fuisse perhibetur. Cis pontem, ubi urbis pars longe maxima iacet, platearum descri ptione, templorum frequentia, et pulcherrimis Musarum sacrariis sive collegiis omnia nitent, in quibus eruditissimi viri magno numero aluntur, omniumque bonarum artium scientia et linguarum cognitio florent.
39. De fundatione acadamiae huius oppidi et de collegiis haec paucula annotare placuit. Cantabrum Hispanum, anno ante Christum natum 375, academiam hanc primum instituisse, et Sebertum Orientalium Anglorum regem anno post Christum 630 restituisse perhibetur. Postea Danicis procellis subinde eversa, diu neglecta iacuit donec sub Normannico imperio omnia dilucescere inceperint. Iam inde literarum diversoria, hospitia, et aulae studiosis excitata fuerunt, sed nullis possessionibus dotata. Primum vero collegium, quod S. Petri domus vocatur, Hugo Balsham episcopus Eliensis anno Christi 1280 extruxit et dotavit, quem secuti et imitati Richardus Badew, ab Elisabetha Clara Ultoniae comitissa adiutus, anno Christi 1326 Aulam Clarensem; Maria de S. Paulo Penbrochiae comitissa anno Christi 1343 Aulam Penbrochiensem; societas fratrum Corporis Christi anno Christi 1344 Collegium Corporis Christi, quod et S. Benedicti dicitur; Ioannes Grandensis anno Christi 1354 Aulam Trinitatis; Edmundus Gonevile anno Christi 1348, et Ioannes Caius medicus nostro tempore Gonovilli et Caii Collegium; Henricus VI rex Angliae, Collegium Regium, anno Christi 1441 (cui sacellum adiunxit, quod inter pulcherrima orbis aedificia suo iure locum sibi vendicat, habens ad latus dexteram bibliothecam insignem, in qua librum Psalmorum in membrana scriptum, quatuor spithamas longum et tres latum vidimus, Hispanis in oppugnatione Gadium ereptum, et inter alia opima spolia in Angliam deportatum); Margaretha Andegavensis eius uxor, anno Christi 1449, Collegium Reginale; eodemque tempore Ioannes Alcockus episcopus Eliensis, Collegium Iesu; Robertus Woodlacke, anno Christi 1459, S. Catharinae Aulam; Margaretha Richmundia, Henrici VII Angliae regis mater, Christi et S. Ioannis Collegia, circiter annum Christi 150; Thomas Awdley Angliae cancellarius, Collegium Magdalenae, quod clarrisimus vir dominus Christophorus Wrey, summus Angliae iustitiarius, et aedificiis et possessionibus adauxit; et potentissimus rex Henricus VIII S. Trinitatis Collegium, anno salutis 1546, religioni et bonis literis exaedificavit, in cuius sacello Withackeri theologi epitaphium est, aureis literis marmori inscriptum; Collegium Emanuelis, quod bonis studiis honoratissimus et prudentissimus vir dominus Gualterus Mildmaius, eques auratus et regiae maiestati ab intimis consiliis, nostra aetate extruxit; et Collegium Seidneie, quod novum Seidneius eques auratus nunc molitur.
40. Notandum hic quod in Anglia quaedam est secta quae Puritanorum vocatur. Hi ex opinione ecclesiae Genevensis omnes fere caeremonias ab antiquis usurpatis, organa item et epitaphia e templis eiiciunt, disparitatem officiorum inter ecclesiasticos, ut sunt episcopatus, abbatiae &c., tollunt, et eiuscemodi dignitates omnino respuunt, hoc nomini primum appellati a Iesuita Sandes. Non vivunt isti seorsum, sed reliquis hinc inde in collegiis sunt immisti.
Sept. 10. Prandii. 11 milliar. Botton, pagus.
Coenae. 10 milliar. Amtheil, vicus. Hic infinitam multitudinem cuniculorum vidimus, qui loco leporum habentur, et saporis sunt optimi.
Sept. 11. Obern, Leitten vicos transivimus
Prandii. 12 milliar. Elssberg, vicus.
Coenae. 12 milliar. Wetleff, vicus.
41. Oxonium, vulgo Oxenford, Athenae Anglicae nobilissimae, literarum et sapientiae clarissima officina, unde religio, humanitas, et doctrina in omnes regni partes uberrime distribuuntur. Oppidum egregium et nitidum est, dive privatorum aedificiorum elegantiam sive publicorum dignitatem, sive situs salubritatem et amoenitatem spectes. Planitiem enim ita obvallant nemorosi colles, ut hinc pestilenti Austro, illinc tempestuoso Zephyro excluso, tantum serenantem Eurum et Aquilonem corruptionis vindicem admittant, unde ab hoc situ Bellositum quondam dictum fuisse produnt nonnulli. Aluunt hoc oppidum duo fluvii Cheerwel et Isis, vulgo Ouse, qui licet in unum alveum aquas consocient, Isis tamen solidus et concitatior in Austrum fertur et nomen retinet donec fluvium Tamam, quem diu quaesierat, inveniat, et ad vicum Wallengdorff in se recipiat, unde postea fluviorum Britannicorum regnator composito vocabulo Thamesis apellatur, de quo non immerito dicere liceat eum et serere Britanniam et rigare, quod de Euphrate in oriente dixerunt veteres.
Caeterum collegia in hac celebri universitate haec sunt:
42. Henrico III Anglorum rege adhuc regnante, Gualterus Merton episcopus Roffensis collegium quod in agro Surriensi posuerat anno Christi 1274 Oxonium transtulit, locupletavit, et Mertonense Collegium dixit; statimque Gulielmus archidiaconus Dunelmensis opus illud Alfredi, quod Universitatis nunc vocant Collegium, novis operibus restauravit. Edwardo I Angliae rege regnante, Ioannes Belliolus rex Scotiae, vel ut alii volunt eius parentes, Belliolense Collegium fundarunt; sub Edwardo II Anglorum rege Gualterus Stapletonus episcopus Exoniensis Exoniense Collegium, Aulamque Cervinam, et ipse rex hunc imitatus Collegium Regium, vulgo Orial, et Aulam S. Mariae posuit; postea Philippa Regina, Edwardi III Angliae regis uxor, Collegium Reginae sive Reginale, ut vocant; et Simon Islep archiepiscopus Cantuariensis Cantuariense Collegium extruxit; Guilielmus Wiccamus episcopus Wintoniensis collegium magnificum quod Novum dicitur excitavit; Collegium Mariae Magdalenae Gulielmus Wainflettus episcopus Wintoniensis erexit, quod opere eximium, situ percommodum, et ambulacris admodum amoenum est; edodemque tempore Humfredus dux Glocestriae bonarum literarum admirator maximus scholam theologicam magnifice extruxit, et in eius superiori parte bibliothecam instituit, centumque viginti novem selectissimis libris, quos magnis impensis ex Italia comparavit, exornavit, sed hos quorundam privata avaritia pulico usui iampridem invidit. Collegium Lincolniense; Collegium Omnium Animarum; Collegium D. Bernhardi; Collegium Aenei Nasi a Gulielmo Smith episcopo Lincolniensi, regnante Henrico VII Anglorum rege, conditum, et ab Alexandro Nowello Sancti Pauli Londini decano proventibus auctum: supra portum huius collegii aeneus nasus est affixus; Collegium Corporis Christi a Richardo Fox episcopo Wintoniensi aedificatum, sub cuius effigie in sacello collegii hi leguntur versiculi:

Clarus Wintoniae praesul cognomine Foxus,
Qui prius hoc olim nobile struxit opus.
Talis erat forma, talis dum vixit amictu,
Qualem spectanti picta tabella refert.

43. Collegium Christi Thomas Wolsaeus cardinalis Eboracensis (ubi Frediswidae monasterium erat) omnium amplissimum et elegantissimum inchoavit, quod Henricus VIII Angliae rex, adiuncto Cantuarensi Collegio, magnis redditibus ditavit, et Aedem Christi dixit. Potentissimusque item princeps pecunia e suo aerario deprompta ad oppidi dignitatem episcopum,, et ad academiae ornamentum publicos professores instituit. Collegium Iesu, ab Hugo Priso legum doctore exaedificatum. Maria etiam regina publicas scholas belle a fundamentis aedificavit his additis inscriptionibus:

SEPTEM ARTES LIBERALES

1. Grammatica: Literas disce
2. Dialectica: Imposturas fuge
3. Rhetorica: Persuadet mores
4. Arithmetica: Numeris omnia constant
5. Musica: Ne tibi desideas
6. Geometria: Cura quae domi sunt
7. Astronomia: Altiora te ne quaesieris

SEQUUNTUR VIRTUTES SCHOLASTICAE

1. Patientia: Patientia vincit ferendo
2. Humilitas: Modestia amicabilis
3. Fortitudo: Fortis est qui omnem fortunam devincit
4. Spes: Spe vivamus omnes, sed omnis fiducia sine Deo vana est
5. Cautio: Cautus vincit omnia

44. Hactenus de collegiis et aulis, quae eleganti structura, opimis redditibus, et instructis bibliothecas ita florent ut reliquas orbis Christiani academias superent omnes. Nunc de personis academicis ibi viventibus pauca subiicienda.
Studiosi vitam fere monasticam degunt. Sicut enim in monasteriis olim monachi nullis aliis rebus erant intenti et occupati quam ut statis horis, precibus ad Deum fusis, reliquum tempus bonis artibus et studiis honestis impenderent, ita et hos facere oportet. Dividuntur porro in tres mensas. Ad primam, quae sociorum mensa dicitur, admittuntur comites, barones, nobiles, doctores, et magistri, sed horum paucissimi, lautiusque et liberalius quam reliqui tractantur. Secunda mensa est magistrorum, baccalaureorum, nobilium quoque et civium honoratorium. Tertia plebeiorum et inferioris conditionis hominum. Dum reliqui prandent vel coenant (quod sit in coenaculo satis amplo, ubi omnes simul congregantur), quidam ex studiosis in sacris Bibliis legit, quae pulpito in centro fere caenaculi collocato sunt imposita. Atque hoc lecturae onus subire solent studiosi omnes vicibus alternis. Gratiis, sumto prandio vel coena absoluta, actis, quilibet in suum Musaeum vel cubiculum se confert, aut in hortos adiunctos exspatiatur, quos ad omnia collegia habent amoenissimos. Vestitus cum Iesuitarum ferme congruit. Etenim togis sunt induti longis ad talos usque demissis, aliquando pellibus suffultis, pileos gerunt quadrangulares. Doctores vero, magistri, et illi qui praeceptorum aut professorum munere funguntur peculiaribus utuntur togis, ut a reliquis dignoscantur. Ad bibliothecam in unoquoque collegio quilibet studiosus profectioris aetatis habet clavem. Conspiciuntur in angulo quodam oppidi rudera arcis satis amplae, sed penitus dirutae. In coena fuimus excepti, musica excellentissima, variis et diversis ex instrumentis concinnata.
45. Postridie expatia sumus ad arcem regiam Woodestocke, ubi Ethelredus Angliae rex olim ordinum conventum habuit et leges tulit. Est haec arx magnificentiae plena, ab Henrico I Angliae rege constructa, qui etiam vivarium amplissimum, saxeo muro cinctum, adiunxit, quod primum in Anglia vivarium fuisse scribit Ioannes Rossus. In hac ipsa arce regina Angliae Elisabetha, quae nunc rerum potitur, antequam turri Londinensi includeretur, a Maria sorore capiva fuit detenta, quae cum in maximo vitae versaretur discrimine, carbone rithmos hos Anglicos a se compositos fenestrae lignae propriae manu inscripsit, quos hic subiungere placuit:

Oh fortune, thy wresting wavering state
Hath fraught with cares my troubled witt;
Whose witnes this present prisonn late
Could beare, where once was Joys loune quitt.
Thou causedst the guiltie to be losed
From bandes wherewith are innocents incolsed,
Causing the guiltless to be strait reserved,
And freeing those that death had well deserved.
But by her envy can be nothing wrought,
So God send to my foes all they have thought.

Elisabethe the Prisoner
1555

Sensus horum in subsequentibus versiculis utcunque videtur expressus:

O fortuna, tuum semper variable numen
Implevit curis animum mordacibus aegrum.
Carcer hic est testis, qui gaudia cuncta removit.
Saepe tetris miseros tentasi solvere vinclis
Et servare tibi innocuos iustissimae curae.
Sed tamen inde tuo fallaci fidere vento
Nulli consultum puto. Nam mutaris in horas.
Tandem, Iova pater, qui servantissimus aequi,
Et scelerum vindex es iustus, tela retunde
In me missa, meis inimicis lance repende
Aequa, fac videant propriis contraria votis.

Elisabetha captiva.

46. Non procul ab hac arce videntur rudera aedium cum fonte scaturientis aquae purissimo, Rosamundae Cliffordiae, quam Henricus II rex Angliae propter eximiam et liberalem formam adeo deperiit ut eius pulchritudo omnes alias ex ipsius animo deleret mulieres. Quae tandem enecata fuisse dicitur veneno a regis uxore. Tumuli reliquiae ex lapide, characteribus pene corruptis, sunt hae:

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - adorent
Utque tibi detur requies, Rosamunda, precamur.

Monachus quidam hoc rithmicum ei fecit epitaphium:

Hic iacet in tumba Rosamundi non Rosamunda,
Non redolet sed olet, quae redolere solet.

Sept. 14. Prandii. Reversi hinc Oxonium, a prandio iter nostrum ulterius sumus prosecuti, et Newhelm, arcem regiam, in qua pauperes ex regia liberalitate sustentantur, transivimus.
Coenae. 14 milliar. Nittlebett, pagus.
Henley oppidulum transivimus. Hic colles Chilternici perpetuo dorso in Aquilonem procurrunt, et Oxoniensem agrum a Buchinghamiensi disterminant.
Madenhood vicum transivimus
47. Prandii et coenae. 15 milliar. Vindesorium, vulgo Vindsore, regium in Anglia castrum, Arturi regis tempore prima fundatione constructum putatur, ac deinde ab Edwardo III multis aedificiis adauctum, situ gaudet peramoeno, ut certe amoeniorem sedes regia vix habere possit. Clementer enim ex aedito colle iucundissimo in agrum planum atque compascuum fruitur conspectu. A fronte vallem despectat longe lateque procurrentem, arvis distinctam, pratis viridisntem, nemoribus hinc inde vestitam, et placidissimo Thamesi irriguam. A tergo colles passim assurgunt, nec asperi nec praealti, saltibus coronati, et venationi a natura ipsa quasi dicati.
48. Hac loci amoenitate pellecti reges saepissime huc secedunt. Et hic ad Galliam vincendam natus est Edwardus III Angliae rex potentissimus, qui hoc castrum quasi urbis aemulum, fossis et propugnaculis ex quadrato saxo munitissimum, de integro construxit, statimque debellato Gallo et Scoto Ioannem regem Galliae et Davidem Scotiae in hoc captivos uno eodemque tempore detinuit. Porro castrum hoc, praeter regiam sedem et magnifica regum sepulchra, garretteriorum sodalium caeremonia celeberrimum est. Haec autem equestris societas ab Edwardo III, qui a Ioanne Gallorum rege capto speciosissime triumphavit, est instituta. Sunt vero garretterii equites bellica virtute vetustateque natalium lectissimi duces, qui solemni sacramento adacti, mutuae perpetuaeque amicitae se devovent, necnon ad tuendum collegii decus: nobili conspiratione quodvis periculum adire, nec subire mortem recusant. Garetterii autem sodales ob id appellantur, quod sinistri cruris suram fibulato baltheolo vel caerulea periscelide (unde et equestris periscelidis ordo dicitur) aureis literis Gallice inscripta Honi soitt qui mal ii pense, h. e., ignominia afficatur qui male cogitat, sinistram tibiam substringunt, in memoriam caligariae fasciolae quae illustri foeminae ab Edwardo flagranter adamatae, dum ea choream saltaret, soluto forte nodo decidereat, eamque rex ipse repente sustulerat, ut in honorem mulieris, non amatoria vanitate, sed gravi et maxime honesta ratione, insignium procerum tibiis dicaretur. Eius autem collegii caeremonia Vindesorii quotannis stato die D. Georgio Cappadoci, equitum tutelari, dedicato, praesidente rege, celebratur, mosque est ut sodales galeam et scutum cum gentilitiis insignibus conspicuo templi loco suspendant.
49. Tres praecipuas areas latas et amplas castrum hoc Vindisorium non sine grata spectantium voluptate ostentat. Quarum priori nitidissimis ex candido saxo, superne planis, plumbo contectis aedificiis cincta, garetteriis equitibus hospitia praebet; habetque insularem in medio domum, praecelsa turri conspicuam, quam gubernator praefectus castri inhabitat. In ea publica est culina, suppellectili, rebusque culinariis atque domesticis instructa, ets spaciosum tricilinium, in quo equites communi quotidie mensa utuntur. Ad hanc autem garetteriam societatem Angliae rex et gubernator idoneas pro voluntate sua personas deligit, quas nobili ex parentela tertio propinquitatis gradu esse oportet, quique ob graviorem aetatem, reique familiaris angustias, precibus Deo offerendis quam bellicis tumultibus magis habentur idonei. Singulis pensionis annuae XVIII librae denarii V assignantur, et vestis. Huius autem tam magnificae fundationis praecipuum institutum est ut pro incolumitate regis et pro felici administratione regni quotidianas ad Deum preces fundant. Hinc rebus divinis vacant et bis quotidie ad sacellum orationis gratia conveniunt. Haec etiam area ad laevam magnifica structura exornatur, sacello peraugusto CXXXIIII passus longo et XVI lato, in quo pro equitum numero XIIX subsellia a temporibus Edwardi III parata habentur. Estque aedicula haec sacra, magnificis regum monumentis decorata, Edwardi IV, Henrici VI et VIII eiusque coniugis reginae Ioannae. Sacellum hoc regia liberalitate dotatum 2000 libras annuatim habet, qui quidem proventus Edwardi III et Henrici VII regum munificentia plurimum sunt adaucti. Caeterum in hanc periscelidis ordinis societatem potentissimi quique orbis Christiani principes cooptari instar maximi honoris duxerunt, et iam a prima institutione in hunc ordinem, qui e XXVI equitibus constat, reges ascripti fuerunt, plus minus XX praeter Angliae reges, qui eiusdem praesides habentur, ut duces et alii maximi nominis taceantur plurimi.
50. In choro sacelli interiore videntur insignia, gladii et vexilla XVI suspensa, inter quae sunt Caroli V et Rudolphi II imperatorum, Philippi Hispaniarum, Henrici III Galliarum, et Friderici II Daniae regum &c., Casimiri Palatini comitis ad Rhenum &c., aliorumque orbis Christiani principum qui in hunc periscelidis ordinem sunt cooptati.
In choro posteriore vel appendice huius sacelli monstrabantur nobis praeparamenta quaedam ad sepulchrum magnificentissimum cardinalis Wolsaei postea capite plexi. Sunt in ambitu IIX magnae columnae ex orichalco; propius ad tumulum IV in formam candelabrorum factae. Tumulus ipse ex marmore candido et nigro &c., quae omnia, uti fama est, in sepulturam reginae Elisabethae asservantur. Sumtus in hanc rem iam facti aestimantur ultra 60000 auri libras. Conspicitur deinde in sacello toga equestris Edwardi III. Item epitaphium Edardi Finii Lincolniae comitis Clintoniae et Saiae baronis, inclyti periscelidis ordinis militis et summi quondam Angliae admiralli.
51. Alterea editiore in loco arcis Windesorii area validissimis cincta muris, turri et magnificis aedificiis clara, vetus quondam castrum fuit, de quo hunc in modum veterum annales: anno Domini 1359 rex Edwardus incipit novum aedificium in castello de Windesore, ubi natus fuerat, ob quam causam illum locum amplioribus aedificiis et splendidioribus decorare prae caeteris procuravit. In hac castri regione Ioannes Galliae rex et David rex Scotiae, de quibus uno eodemque tempore Eddwardus III magnifice triumphavit, tenebantur captivi. Quorum consilio, ob iucundam loci amoenitatem, et sumtibus ob sui redemptionem hoc castrum in eam magnificentiam paulatim excrevit ut non arx sed iustae magnitudinis eet humanis paraesidiis inexpugnabile oppidum videatur. Et haec quidem castri regio solius Scotiae regis, unica excepta turri, sumptibus constructa est, quam, quia Winchestoriae episcopus sodalitii equestris prelatus condididt, Winchestriae turrim appellitant. Haec gradus habet C ea opificum industria perfectos ut facilem equis ascensum praebeant. CL passus in ambitu continet. In ea omne armorum genus ad arcis defensionem necessarium asservatur.
52. Tertia demum celeberrimi Windesorii castri area longe amplissima captivi Gallorum regis impensarum sumtibus aedificata, ut editiore situ, ita elegantia atque nitore priores longe superat. Ea CXLVIII passuum longitudine et XCVII passibus in latum protenditur. In medio fontem limpidissime aquae per occultus terrae meatus, quatuor milliarium spatio, maximis sumtibus deductum ostentat. Sumtuosissimis insuper aedificiis clausae, qua orientem spectat, regiae nobilitati tecta praebet. Meridiem versus sphaeristerium habet aulicae recreationi destinatum. Septentrionale vero latus decenter exornat domus regis, magnificis cenaculis, aulis et hypocaustris, privatoque sacello, cuius concameratio superior rosis et liliis deauratis est distincta. In eo quoque amplissima illa coenatio conspicitur LXXVIII passus longa, lata vero XXX, in qua solemni et peringenti sacrorum pompa annuam D. Georgii tutelaris memoriam garetterii equites celebrant.
Inde CCCLXXX passus longa, septem vero lata ambulatio incredibile venustate se offeert fulcimentis ligneis undiquaque consepta, quae nobilibus mangificisque viris sustentacula praebet, ut inde venationes et falconum aucupia in area admodum lata conspiciant. Nam prata et pascua vario herbarum ac florum genere vestita, perenni viriditate collibus ad castrum usque leniter intumescunt, deinde in libratam planitiem, maxima spectantium voluptate, sese ostendunt.
53. Praeter iam commemorata, notatu quoque digna sunt: i. hypocaustra duo, speculis constrata et incrustata; ij. cubiculum in quo natus est Henricus VI Angliae res; iij. cubiculum reginae Elisabethae, in quo mensa est marmore rubro candidis fibris asperso; iiij. xystus figuris et emblematis gypso impressis undiquaque ornatus; v. cubiculum in quo regii lecti cubiculares sunt, Henrici VII et uxoris ipsius, Edwardi VI, Henrici VIII, Annae Boleniae, qui omnes in longitudinem et latitudinem XI fere habent pedes, tapetis auro et argento fulgentibus instrati. Elisabethae quoque reginae lectus, variis tegumentis et stragulis acu pictis adornatus, sed non tam longus et largus ut caeteri. Tapetum in quo repraesentatur Clodoveus Galliae rex cum angelo florem liliorum ipsi porrigente, ut eo pro insigniis uteretur. Etenim Galliae reges antea tres in scuto habebant bufones, in quorum locum tria lilia aurei coloris in campo coeruleo reposuerunt. Atque hoc tapetum vetustissimum regi Galliae ereptum esse dicitur, tum temporis cum Angli Gallia potirentur. Monstrabatur hic inter coetera nobis monocerotis cornu, in longitudine 8 ½ spithamas excedens, valoris 100000 librarum auri. Avis paradisi tres spithamas longa, tres vero digitos crassa, rostrum habens coeruleum, sesquiarticulum digiti longum. Superioris capitis pars lutei, inferior autem optici; inferius sub gula plumae utrinque exertae coloris subrubei sunt , quemadmodum in dorso et reliquo corpore. Alarum longitudo coloris lutei, duplo maior est ipsa ave. Supra dorsum eminent iuxta avis longitudinem duae utrinque fibrae aut nervi, quorum extremitas maior fili crassioris formam habet, coloris plumei et ad nigredinem vergentis, quibus, cum pedibus careat, quiscere volens arboribus inhaerere dicitur. Pulvinar a regina Elisabetha artificiosissime propria manu contextum.
54. E regione Vindesorii trans Thamesim, cuius utraque ripa ponte ligno hic coniungitur, Aetona cernitur, collegium nitidum et literarum humaniorum celebre gymnasium, ab Henrico VI constructum, in quo, praeter praefectum, socios VIII et cantores, pueros sexaginta gratuito aluntur. Grammaticam docentur, et tamdium in hoc gymnasio commorantur donec explorata ingeniorum sagacitate et facto in studiis progressu in academiam Cantabrigiensem mittantur.
Cum hinc ad diversorium nostrum reverteremur, forte fortuna incidimus in rusticos spicilegia sua celebrantes, qui ultimam frugum vehem floribus coronant, addita imagine splendide vestita, qua Cererem forsitan significare volentes, eam hinc inde movent, et magno cum clamore viri iuxta ac mulieres, servi atque ancillae, currui insidentes per plateas vociferantur, donec ad horreum deveniant. Agricolae fruges hic non in manipulos, uti apud nos fieri consuevit, colligunt, sed statim, quam primum resectae vel demessae sunt, cartis imponunt et in horrea sua convehunt.
Stanes vicum transivimus.
55. Sept. 15. 5 Milliar. Hamtoncourt, arx regia, ex coctis lateribus a Thoma Wolsaeo cardinale ad opes suas ostentandas magnifice extructa, quae quinque peramplas areas, cultissimis aedificiis cinctas, opere admodum specioso includit. Ad portam secundae area est aurea rosa, cum symbolo reginae, Dieu est mon droist. Ex altera parte, interiore nempe, huius portae sunt XII imperatorum Romanorum effigies ex gypso. Area ipsa primaria lapide quadrato constrata est, in cuius centro fons salientis aquae, corona deaurata statuae iustitiae subposita tectus conspicitur, quam columnae ex marmore albo et nigro sustinent. Sacellum arcis splendidissimum est, in cuius superiori parte regia sedes tota transparet et pellucet a fenestris cristallinis. Deducti fuimus in cameras duas quas praesentationum vel audientiae vocant splendentes tapetis aureis, argenteis, et sericis diversi coloris. Sub regio sive maiestate ex margaritis hae voces ereant consutae, VIVAT REX HENRICUS VIII. Est ibi quoque parvum sacellum tapetis splendide ornatum, in quo regina sacra tractare solet. In cubiculo reginae lectus preciosissimis stragulis sericis erat coopertus. Non procul abhinc vidimus lectum, cuius conopoea Anna Bolonia texuit, et Henrico VIII Angliae regi marito suo donavit. Omnia reliqua conclavia, quorum sunt plurima, tapetis artificiosissime ex holoserico diversi coloris, auro et argento textis, quibus ex parte historiae sunt impressae, ex parte habitus Turcici et Americani ad vivum repraesentati, erant adornata.
56. In atrio haec visu digna: Speculum pellucidum, imagunculis et columnis ex alabastrine factis ornatum. Effigies Edwardi VI regis Angliae fratris Elisabethae reginae. Vera Lucretiae effigies cum pugna Papiensi depicta. Historia passionis Christi ex cochleis margaritarum sculpta. Vera Mariae Stuartae Scotiae reginae securi percussae, eiusdemque filiae imago. Effigies Ferdinandi principis Hispaniarum, Philippi filii, et Henrici VIII Angliae regis, sub cuius pictura Biblia sacra eleganter in membrana scripta erant collocata. Spheara artificialis. Varia instrumenta musica. Tapetia in quobus Aethiopes elephantibus insidentes repraesentantur. Lectus in quo natus perhibetur Edwardus VI, matre puerpera Semeria in eodem morte extincta. In cubiculo quondam tapetia erant ditissima, quae parietibus affigi assollent, quando legati peregrini ad reginam admittungur. Multa ibidem pulvinaria, auro et argento decoratae, multae vestes stragulae et tegumenta lectorum, pellibus ermelinis suffulta. Omnia denique tabulata per totam arcem auro argento et fulgentia. Porro est quoddam in hac arce conclave quod Paradisus appellatur, in quo, praeterquam quod omnia et auro argento atque gemmis ita resplendent ut oculos heberent, est instrumentum musicum totum vitreum, solis chordis aut setis exceptis. Introducti postea in hortos amoenissimos vidimus rosmarinum ita parietibus implantatum et applicatum ut omnes eos pene contegeret. Estque haec rosmarini fruticis planatatio in Anglia frequentissimus.
11 milliar. Kingston, vicus.
57. Prandii. 4 mill. Nonsuch aut Nonesutch, ut nos pronunciamus, secessus regius, quem magnificentissimus rex Henricus VIII in loco saluberrimo, prius Cuddington dicto, delitiis et otio suo destinavit, tantaque magnificentia et elegantia extruxit ut ad ostentationis arcem aspiret, et omnem architectonices peritiam in uno hoc opere coacervatam existimes. Tot sunt ubique spirantia signa, tot absolutae artis miracula et Romanae antiquitatis aemula opera ex gypso affabre facta ut optimo iure hoc suum nomen habeat et tuatur, quod Latine, ut nonnullis placet, Nulli Secunda sonat, vel, ut alius cecinit:

Hanc, quae non habeat similem, laudare Britanni
Saepe solent, Nullisque Parem, cognomine dicunt.

Aedes vero ipsas sic circumcingunt vivaria, damis referta, horti delicati, luci topiario opere exornati, areolae et ambulacra sic arboribus obumbrata, ut non aliam sibi sedem ipsa Amoenitas, ubi cum Salubritate una cohabitet, delegisse videatur.
58. In hortis voluptariis et artificialibus multae sunt columnae et pyramides marmoreae, fontes itidem salientis aquae duo, alter forma rotunda, alter pyramidis instar, cui aviculae insident aquam exspuentes. In luco Dianae, in quo fons artificialis est visu admodum iucundus, Actaeon aspersione dearum in cervum transmutatur, hac inscriptione addita:

ACTAEON

Splene opus humano, capiti si pictor equinas
Iungere cervices aut canis ora velit.
Cervinum Diana caput, cervibus istis
Addit, in iusto viscera iusta rogo.

DIANA

Mente opus humana, ne feros in corpore mores
Parrhasius pingat, Praxitelesve dolet.
Cervina Actaeon tua sunt praecordia; quidni
Cornua sint? Prudens pectora stulta queror.

Videtur postea alia quoque pyramis marmorea, ex qua undiquaque fistulae exeunt, quae obviantes aspergunt.
Coenae. 9 milliar. Londinum.

BREVIS ANGLIAE DESCRIPTIO

59. Britannia, quae hodie Anglia et Scotia duplici nomine appellatur, et duo in se regna continet, totius nostri orbis insula maxima est, et oceano, mari Germanico et Gallico ambitur. Pars huius maxima et australior nunc Anglia, ab Anglis, qui ex provinciola regni Daniae quae hodie Angel nuncupatur, progressi eam occuparunt, sic denominata, proprium habet regem, qui, praeter Deum, superiorum non agnoscit. Divisa est regio in XXXIX comitatus, quibus XIII in Wallia adiunxit Henricus VIII Angliae rex, qui primus eam regionem in comitatus distribuit. In hisce comitatibus difficilioribus temporibus praefectus regius, quem lieutenant vocant, ne quid detrimenti capiat respublica constituitur. Singulis vero annis nobilis quidam ex incolis praeficitur, quem vicecomitem quasi comitis vicarium vocant. Eius est publicas pecunias provinciae suae conquirere, mulctas irrogatas vel captis pignoribus colligere et aerario inferre; iudicibus praesto adesse, et eorum mandata exequi; duodecdim viros cogere, qui in causis de facto cognoscunt et ad iudices referunt (iudices enim in Anglia iuris solum, non facti sunt iudices); condemnatos ad supplicium ducere et in minoribus litibus cognoscere. In maioribus autem ius dicunt iusticiarii, quos olim itinerantes, nunc iustitiarios ad assisas vocant, qui quotannis hos comitatus bis obeunt ut de causis cognoscant, et de incarceratis sententiam ferunt.
Quod ad ecclesiasticam iurisdictionem attinet, cum Romani pontifices ecclesias singulas singulis presbyteris assignassent et parochaias eis divisissent, Honorius archiepiscopus Cantuariensis circa annum a salute reparata 636 Angliam primus in parochias distribuere cepit. Quemadmodum autem duas nunc Anglia habet provincias, sic archiepiscopos duos, Cantuariensem nimirum, totius Angliae primatem et metropolitanum, et Eboracensem. Quibus subsunt XXV episcopi, Cantuariensi XXII, Eboracensi tres reliqui.
60. Terra est frugifera, pecore maxime abundans, quo fit ut incolae quasi plures pecuarii quam aratores sint, quod magis ferme pabulo quam arvo colendo studeant, sic ut tertia propemodum terrae pars tantum pecori relicta sit inculta. Regio est quocunque anni tempore temperatissima atque coeli nulla gravitas, adeo ut rari sint morbi, et inde minor medicinae usus quam alibi. Fulmina hic admodum rara. Solum est faecundum, sed vinum tellus non gignit, verum aliunde nobilissima vina importantur, ut sunt, Aureliansia, Gasconica, Rhenana, Hispanica. Cerevisia quae ex hordeo coquitur maximo in usu est, optimique saporis, sed fortis et quae facile eos inebriat. Colles passim multi, nullis arboribus consiti neque aquarum fontibus irrigui, qui herbam tenuissimam atque brevissimam producunt, quae tamen ovibus abunde pabulum suppeditat. Per eos ovium greges candidissimi vagantur, quae sive coeli seu bonitate terrae, mollia et longe omnium aliarum regionum tenuissima ferunt vellera. Hoc vellus vere aureum est, in quo potissimum insulanorum divitiae consistunt. Nam magna et auri et argenti copia a negotiatoribus eiusmodi inprimis coemendi mercis gratia in insulam quotannis importatur. Canes praestantissimos habet. Fert aurum, argentum, stannum (ex quo vasa domestica ducta apud omnes Europaeos in mensarum usu argenteis fulgore comparantur), plumbum et ferrum, sed eius exigua copia. Equos parvos, sed celeres habet. Vitrariae officinae permultae.

DE MORIBUS ANGLORUM

61. Sunt Angli graves ut Germani, magnifici domi forisque magna assectantium famulorum agnimi secum trahunt, quibus in sinistro brachio scuta ex argento facta appendunt, et non immerito vexantur illos caudas a tergo habere. In saltationibus et arte musica excellunt. Sunt enim agiles et alacres, licet crassiores corporibus quam Galli. Mediam capitis partem capillos detondent, utroque latere illaeso. Sunt boni nautae et insignes pyratae, astuti, fallaces, et furaces. Londini singulis annis ultra 300, sicuti vulgo fertur, suspenduntur. Decapitatio minoris apud ipsos est infamiae quam strangulatio. Ire prope murum honoratior est locus. Frequens falconum et accipitrum apud nobiles in venationibus usus. In edendo civiliores Gallis, parcius utuntur pane, carnibus vero largius, quas optime assant. In potum copiose immittunt saccarum. Tegumenta lectorum sunt tapetia, etiam apud rusticos. Laborant frequenter lepra, alba vulgo dicta, quam primis Normannorum temporibus in Angliam irrepsisse fama est. In aedibus duas plaerunque contignationes habent, excepto Londino, ubi tres, raro quatuor, reperiuntur. Aedificant ex ligno vel, qui lautioris sunt fortunae, ex coctis lateribus. Tecta habent depressioria, quae ditiores plumbo tegunt.
Sunt potentes in praeliis, undiquaque debellant adversarios, nullumque penitus patiuntur iugum servitutis. Delectantur quoque valde sonitibus, qui ipsis aures implent, uti explosionibus tormentorum, tympanis et campanarum boatu, ita ut Londini multi qui se inebriaverint turrem unam vel alteram exercitii causa ascendant et per horas aliquot campandis signum dent. Si quem exterum egregia forma et statura ornatum vident dolore dicunt quod non sit homo Anglicus, vulgo Englishmen.
62. Familiae illustres in Anglia hae habentur, et quae desierunt cruce notavi. † Thomas Howard dux Norfolciae et comes Surriae, hareditarius mareschallus Angliae; ducatus desiit ob perduellionem, ille capite truncatus. † Gray dux Suffolciae, sublatus titulo sub Maria. † Philippus Howard comes Arundell iure materno et Surriae paterno, filius superioris ducis Norfolciae, damnatus laesae maiestatis et amisit dignitates. Edwardus Vere comes Oxonii est hereditarius camararius Angliae. Percy comes Northumbriae, ortus a ducibus Brabantiae. † Carolus Nevill comes Westmerland exulat in Belgio, bonis et dignitate exutus ob rebellionem. Talbott comes Salopiae, Anglice Shrerosbury. Gray comes Cantii exiguos habet reditus. Stanly comes Derbie et regulus Mauniae. Mannors comes Rutlandiae. Somerset comes Worcestriae, ortus a spurio Sommersetensis familiae, quae stirps est e regia Plantaginalorum familia. Clifford comes Cumberland. Rateliff comes Sassexiae. Hastingus comes Hunlington, e familia Eboracensi per feminam. Bourchier comes Bath. † Ambrosius Sutton alias Dudley comes Warwici obiit ἄπαις ante aliquot annos. Wriolhesly comes Southampton. Russel comes Bedford. Herbert comes Rembroke. † Edwardus Seymour comes Hertford, filius ducis Somersetti capite mulctatus sub Edwardo VI. † Robertus Sutton vel Dudley comes Leycestriae, frater Warwicensis, obiit ante aliquot annos. Robertus d’Evereux comes Essexeus et Essuanus in Normannia, creatus hereditarius mareschallus Angliae 1598. Carolus Howard e famila ducum Narfolciae, creatus comes Notthingham 1597, Angliae ammiralleus et consiliarius regius. Fiesnes comes Lincolniae. Broune vicecomes Montisacuti. Howard e familia ducum Narfolciae, vicomes Bindon. Novill Abugareny baro. De hac baronia iam controvertitur. Touchet baro Audley. Zouch baro Zouch. Peregrinus Berty baro Willoughby de Ersby et Beake, praefectus Berwick. Barckley baro Barckley ex antiqua familia regum Daniae. Parcker baro Marley. † Dacre baro Dacre de Gyllesland, vacat haec baronia. † Baro Dacre ad Austrum, obiit ante quatuor annos, baronia ad filiam pervenit. Broke baro Cobham, guardianus quinque portuum. Stafford baro Stafford, ad inopiam redactus. Haeres est familiae ducum Buckinghamei, qui hereditarii erant connestabilis Angliae. Gray baro Gray de Wilton. Sorwpe baro Sowrpe de Boulton. Subton baro Dudley. Sturton baro Sturton. † Nevill baro Lalimer, obiit ante aliquot annos sine masculis heredibus, de baronia controvertitur. Lumley baro Lumley. Blunt baro Montioy. Ogle baro Ogle. Darcy baro Darci. Parcker baro Mounbegle, filius et haeres baronis Morley. Hanc baroniam habet iure matris e familia Stanley. Sandes baro Sandes. Vaux baro Vaux. Windsor baro Windsor. Wentworth baro Wentworth. Borough baro Borough ad inopiam redactus. Baro Mordant. Baro Evers. Baro Rich. Baro Sheffield. Baro North consiliarius regius et thesaurarius hospitii regii. Baro Hundsdon consiliarius regius et cubicularius hospitii regii. Sackbill baro Buckhurst consiliarius regius. Thomas Sicil baro Burghley, filius thesaurarii Angliae. Cicil baro Rosse Burghley e filio nepos thesaurarii pronepos. Adhuc puer habet baroniam iure matris, filiae comitis Rutlandiae. † Howard de Matravers, filius comitis Arundell, adhuc natalibus non restituitur. † Baro Cheyny. Baro Cromwel. Baro Wharton. Baro Willoughby de Parham. † Baro Pagett exulat dignitate exutus. Baro Chandois. Baro St. Iohn. Baro de la Ware, ipsius maiores caeperunt regem Galliae. Baro Compton pene omnia dissipavit. Baro Norris. Thomas Howard filius secundogenitus ducis Norfolciae. Baro Audley de Saffronwalden iure materno. † Guilielmus tertius Norfolcii filius neque baro est, necque adhuc natalibus restitutus. Hactenus de familiis illustribus.
63. Sept. 22. Navigio Thamesi secundo Londino discessimus et Gronewiciam arcem regiam a dextra reliquimus, de qua supra.
Barcking, vicus a sinistra conspectus.
Sept. 23. Comae. 22 milliar. Gravesendo, Angliae oppidulum portu commodo celebre, ad quod maxime naves ex Belgio appellere solent. Hinc cum postridie cymba progrederemur ulterius, prius nobilissimo Davidi Strzielae Boemo et Thobiae Salandro inspectori ipsius, nostris per Galliam et Angliam comitibus indivisis, qui per Belgium in patriam redire cogitabant, ultimum vale dixmus, nobis rursum in Galliam contendentibus. Deus autem ter maximus voluntati ipsorum restitit. Nam adhuc praesentibus nobis optum Strzielam diarrhaea corruptum paucis post discessum nostrum diebus, uti ex literis Salandri postea percepimus, Londini febris ardens extinxit.
Quinckburg castellum a dextra vidimus. Inde cum paulo ulterius essemus progressi, ostrea in ipso mari in nostro conspectu capiebantur, quae alibi non delicatiora nec plura, teste Ortelio in Epitome Theatri Orbis Terrarum in Anglia.
35 milliar. Witzsteffel, pagus. Hic navigio egressi.
64. Cantuarium, ubi sedes archiepiscopi et primatis Angliae est, oppidum pervetustum, Romanoque saeculo proculdubio illustre, quod alias etiam Cantuaria, vulgo Canterbury dicitur, pedites venimus. Duo sunt hic monasteria pene contigua, Christi scilicet et D. Augustini, utrumque aliquando monachis ordiis D. Benedicti repletum. Quorum alterum, Christi nomine obliterato, temporibus subsequentibus D. Thomae dedicatum est, situm quasi in medio oppidi sinu, et tanta maiestate, cum duabus ingentibus turribus in coelum se erigens, ut procul etiam intuentibus, quemadmodum Erasmus inquit, religionem incutiat.
In choro templi istius, cuius ingressum cancelli ferrei prohibent, monumenta videntur sequentia:
Henrici IV regis Angliae cum uxore sua Navarraea ex marmore candido.
Nicolai Woltonis, qui fuit consiliarus Henrici VIII, Edwardi VI, Mariae et Elisabethae, Angliae regum et reginarum.
Edwardi principis quondam tertii in Aquitania, ducis de Corne Kolle et comitis Cestriae.
Reginaldi Poli cum hac inscriptione:

Depositum Reginaldi Poli cardinalis et archiepiscopi Cantuariensis.

Cardinalis Castillon.
Sellam deinde vidimus in quam collocari solent episcopi quando investiuntur. In vestibulo templi, quod est ad austrum, in saxum incisi sunt tres armati qui Thomam Beckettum archiepiscopum Cantuariensem, ob martyrium inter Divos relatum, trucidarunt, additis his cognominibus:

TUSCI, FUSCI, BERRI

65. Coenae. 12 milliar. Hic cum ambulando defessi nos pane et cervisia aliquantulum refecissemus, postea statim equos cursorios conscendimus, et secunda aut tertia noctis hora in oppidum Dubrum, vulgo Dover, venimus. In via, quae satis erat aspera et peericulosa, tale quid nobis accedit. Dux viae, vulgo postillon, adolescens, ad globuli sclopetarii ictu cum duobus ex nostris comitibus praecesserat, nos tardius insequendo socios nostros in tenebris e conspectu nostro amittimus. Reperimus posea bivium; ad dextram locus erat declivis et palustris, ad sinistram colliculus. Hic dum dubii utra harum viarum eligenda sit consultamus, ecce derepente videmus a dextro latere equites quosdam, nostris quoad equos, quoad vestitum et staturam corporis omnino similes. Quapropter laetabundi illos sequi statuimus. Sed accidit ut isti, Deo ita nos protegente, nobis inclamantibus, nihil responderent sed viam suam palustrem persequerentur adeo strenue ut singulus pedum positus et ictus multae comitarentur flammae ignae. Quae res non immerito nobis suspicionem movit de latronibus, de quibus admoniti, vel de spectris nocturnis potius, quae, sicuti postea nobis quoque relatum est, in istis locis solent esse frequenta. Accedebant ignes fatui magno numero, ita ut horrore vel stupore quodammodo concutemur. Verum factum est ut paulo post viae dux cornu signum daret, quo indicio nos ad sinistram convertimus, et sic ad comites nostros salvi pervenimus. Qui a nobis interrogati num obvios habuissent istos quos videramus equites, respondereunt se neminem vidisse. Variae deinceps hac de re, ut fieri solet, latae sunt sententiae. Quicquid autem sit, certum profecto nobis imminebat periculum, a quo, quod simus liberati soli Deo tribuendum et ascribendum est.
green 66. Porro Dubris Angliae oppidum, quod inter cautes considet (ubi portus ipse olim fuit cum mare se insinuaret, uti ex anchoris et navium tabulis erutis colligitur) portus opportunitate, quae iam fere nulla est, et in Galliam traiectu magis cenebratur quam sua vel elegantia vel frequentia. Celeberrimus enim et brevissimus hic est traiectus XXX millium passuum, qui spatio quinque vel sex horarum, secundo spirante vento, potest absolvi, sicut nosmetipsi sumus experti. Numerant hinc nonnulli Caletum usque octodecim, Boloniam vero sedecim milliaria Anglicana, quae Italicis longiora dicit esse Ortelius in suo Theatro. Templum habuit Martino sacrum, a Victredo Cantii rege fundatum, militum etiam Templariorum aedes, quae iam disparuerunt, sedemque praebet archiepiscopi Cantuariensis suffraganeo. Qui cum gravioribus archiepiscopus negotiis districtus sit, quae ordinis sunt, non quae iurisdictionis episcopalis, gerit. E colle, seu potius rupe, quae a dextra omni ex parte fere confragosa in admirandam altitudinem exurgit, castellum amplissimum instar urbiculae, opere munitissimum et turribus frequentissimum, subiecto freto quodammodo minatur. Clavem et repagulum Angliae vocat Matthaeus Pariensis, vulgus hominum a Iulio Caesare constructum somniat. A Romanis autem primo conditum ex lateribus illis Britannicis in sacello, quibus usi sunt in suis substructionibus, verisimile est. Gulielmus Camdenus in Britannia.
Sept. 22. Prandii. Hic sumpto prandio et relicta Anglia, Caletum nave contendimus.

Finis